U okviru Ekološkog kampa “Đerdap” u organizaciji Ekološkog društva ”Endemit” iz Beograda u vremenskom intervalu od 2001. do 2006. godine vršeno je florističko istraživanje na području Nacionalnog parka “Đerdap”. Glavno težište rada bilo je usmereno na utvrđivanje rasprostranjenosti i florističkog sastava, formiranje herbarijuma i elektronske baze podataka flore istraživanog područja. Ciljevi rada bili su i utvrđivanje broja reliktnih i zaštićenih biljnih vrsta, kao i uticaja izgrađene đerdapske akumulacije na floru ovog područja.

Zašto je izabran Nacionalni park ”Đerdap” kao lokalitet za istraživanje?

Nacionalni park “Đerdap” obiluje različitim tipovima staništa i predstavlja dobar model-objekat za opšta i specifična istraživanja flore i vegetacije.

To je jedan od najmlađih nacionalnih parkova u Republici Srbiji, za koji se kaže da je jedan od najlepših u Evropi. Odlikuje se najstarijom geološkom istorijom, najdužom kompozitnom dolinom – sa tri klisure, dva kanjona i tri kotline, najstarijom i najvećom vodenom probojnicom u Evropi, gde je Dunav najdublji i najuži.

Po svom biogeografskom položaju, područje Đerdapa se nalazi na granici dva floristička regiona: srednjoevropskog ili regiona listopadnih šuma i pontsko-južnosibirskog ili stepsko-šumostepskog (Stevanović, 1996).

Područje Nacionalnog parka “Đerdap” je jedan od najvećih i najsevernijih evropskih refugijuma arkto-tercijarne flore i vegetacije. U njemu je zabeleženo preko 50 različitih tipova šumskih i žbunastih zajednica, od kojih čak 35 imaju reliktni karakter (Medarević, 2001). Osnovna odlika ovih šumskih ekosistema je polidominantnost, što znači da se u njima nalazi veliki broj vrsta drveća i žbunova. Najočuvanije sastojine polidominantnih šuma su zaštićene u okviru 8 strogih rezervata: Lepenski vir, Golubac, klisura Boljetinske reke - Greben, Bosman - Sokolovac, Čoka - Njalta sa Pesačom, Ciganski potok, Šomrda, Bojana, i jednog regionalnog parka - Veliki i Mali Štrbac.

Floristička istraživanja na području Đerdapa započeta su krajem XIX veka od strane Josifa Pančića i njegovih učenika. U toku istraživanja flore Kneževine Srbije, Josif Pančić je područje Đerdapa obišao dvanaest puta u periodu od 1853. do 1876. godine (Pančić, 1874; Stevanović,1996). Dalja istraživanja su bila sporadična, ali su obuhvatala ve ć i deo teritorije Nacionalnog parka. Prema Stevanović-u (1996) na području Đerdapa raste više od 900 vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka. Međutim, kompletan popis biljnih vrsta Nacionalnog Parka ”Đerdap” nije do sada urađen.

Lokaliteti na kojima su vršena istraživanja

Istraživanje flore Nacionalnog parka “Đerdap”, od strane Grupe za floru Ekološkog društva Endemit, vršeno je u periodu od 2001. do 2006. godine. Floristički materijal je prikupljan u rezervatima: Golubački grad, Bojana, Tatarski vis, Bosman – Sokolovac, Čoka Njalta sa Pesačom, Šomrda, Lepenski vir, klisura Boljetinske reke, Ciganski potok, zatim u regionalnom parku Veliki i Mali Štrbac sa Trajanovom tablom; kao i na sledećim lokalitetima: Miroč, Oman, jezero Baltu - Ališantu, Vlasac, Jelenske stene, Boljetin, Donji Milanovac, Tekija i Dobra.

Korišćen je standardni floristički metod prikupljanja i herbarizovanja biljaka.

Članovi grupe za floru koji su učestvovali u prikupljanju florističkog materijala su: Ivana Petrić, Ilinka Pećinar, Verica Mitrović, Maja Stanković, Biljana Urošević, Ksenija Jakovljević, Nada Ćosić, Marijana Galić, Vedran Bereleković i Mira Cvetković (članovi ekološkog društva ”Endemit” iz Beograda);

Stručni saradnici grupe za floru bili su: dr Vladimir Stevanović, mr Gordana Tomović, mr Snežana Vukojičić, mr Marko Sabovljević (Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu) i Verica Stojanović (Zavod za zaštitu prirode Republike Srbije). U determinaciji biljaka učestvovali su: Verica Stojanović, Ivana Petrić, Ilinka Pećinar, Gordana Tomović, Marko Sabovljević i Vladan Đorđević.

Determinacija biljaka vršena je na osnovu sledećih literaturnih izvora: Javorka-Csapody (1975); Jovanović (2000); Josifović ed. (1970-1986); Mišić i Lakušić (1990); Šilić (1993). Nomenklatura je usklađena prema Flori Srbije (Josifović, 1970-1986.). Narodni nazivi su preuzeti od Simonović-a (1959). Herbarski materijal nalazi se u Herbarijumima Instituta za botaniku i botaničke bašte Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Zavoda za zaštitu prirode Republike Srbije i Nacionalnog parka “Đerdap“.

Pripadnost biljnih vrsta istraživanog područja kategoriji tercijarnih relikata urađena je prema Turill-u (1929), Stojanov-u (1930), Gajić-u (1984) i Stevanović-u et al . (1995).

Pripadnost biljnih vrsta Nacionalnog parka “Đerdap“ određenim kategorijama zaštićenih vrsta u Srbiji vršena je u skladu sa ˝Uredbom o zaštiti prirodnih vrednosti˝, na osnovu člana 43, stava 2 Zakona o zaštiti životne sredine (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 66/91, 83/92, 53/93, 67/93, 48/94, 53/95).

Rezultati istraživanja Flore Nacionalnog parka “Đerdap”

Na području Nacionalnog parka “Đerdap“ terenskim istraživanjima utvrđeno je prisustvo oko 900 vrsta, podvrsta ili varijeteta vaskularnih biljaka.

Veliko florističko bogatstvo kojim se odlikuju Đerdap i njegova neposredna okolina mogu se objasniti različitim ekološkim uslovima koji postoje u ovom području, a pre svega raznovrsnošću staništa i refugijalnim karakterom čitavog područja. Đerdap je sa jedne strane otvoren prema panonskoj i vlaškoj niziji, a sa druge strane preko krečnjačkih planina sa centralnim i istočnim delovima balkanskog poluostrva. Ovakav geografski položaj omogućio je florističke uticaje sa srednjoevropskom, pontskom i balkanskom, ali i mediteranskom florom. Upravo zbog toga se flora Nacionalnog parka “Đerdap” odlikuje vrstama različitog biljnogeografskog porekla, rasprostranjenja i ekologije. Na sastav flore uticale su i geološke, geomorfološke, pedološke i istorijske karakteristike, kao i zooantropogeni uticaji koji su u pojedinim delovima istraživanog područja uslovili postojanje različitih vrsta i kategorija staništa.

Bitna odlika đerdapske klisure je i činjenica da se ona pruža u pravcu istok-zapad, što je uzrokovalo krupne razlike između osojnih i prisojnih strana, a samim tim uticalo na diferencijaciju i raznolikost flore i vegetacije. U poređenju sa đerdapskom, klisure usečene u pravcu sever-jug odlikuju se manjim brojem vrsta. Primer je klisura reke Gradac (zapadna Srbija) u kojoj je kontatovano 430 vaskularnih biljnih vrsta (Đorđević, 1998).

Posebno bi smo izdvojili:

Tercijarne relikte vaskularne flore Nacionalnog parka “Đerdap”

Prisustvo 24 vrsta tercijarnih relikata ( Acer heldreichii , Aremonia agrimonioides , Berberis vulgaris , Butomus umbellatus , Carpinus betulus , Carpinus orientalis , Asarum europaeum , Tamus communis , Corylus colurna , Juglans regia , Hedera helix , Humulus lupulus , Monotropa hypopitys , Rhamnus fallax , Trapa natans , Cotinus coggygria , Staphylea pinnata , Syringa vulgaris , Celtis australis , Ilex aquifolium , Taxus baccata , Daphne laureola , Ruscus aculeatus i Ruscus hypoglossum ) na području Nacionalnog parka “Đerdap” ukazuje na izraziti reliktni karakter istraživanog područja.

Prisustvo velikog broja tercijarnih relikata objašnjava se ulogom đerdapske klisure i njenih strmih krečnjačkih padina kao pribežišta drevne tercijarne srednjoevropske šumske flore. Biljne vrste su bežeći pred ledenim dobima sigurna staništa našle upravo u širokoj i dubokoj đerdapskoj klisuri, posebno na njenim severnim i zaklonjenim stranama zahvaljujući specifičnoj, vlažnoj tzv. “đerdapskoj klimi“ bez velikih temperaturnih kolebanja i umanjenim klimatskim ekstremima (mraz, suša, vetar i dr.). Naime, voda zahvaljujući izuzetno visokoj specifičnoj toploti od 4,2 Jg - ¹, dobro apsorbuje toplotu zbog čega je najznačajniji stabilizator geofizičkih i geohemijskih procesa na Zemlji (Stevanović i Janković, 2001). Presudan značaj za preživljavanje mnogobrojnih srednjoevropskih termomezofilnih tercijarnih vrsta drveća i žbunova tokom ledenih doba i u interglacijacijama imao je i pravac pružanja klisure istok-zapad, odnosno postojanje dugačke severne strane kao velikog termohigrostata (Stevanović, 1996).

Đerdapsko područje nije samo refugijum tercijarnih relikata, retkih vrsta i zajednica, već i pojedinih biljnih populacija (formi, ekotipova) (Mišić, 1984). Naime, u đerdapskom području utvrđene su brojne vrste, varijeteti i forme iz roda Quercus , koje inače imaju rasprostranjenje u različitim područjima Srbije (Jovanović, 1967; 2000).

Zaštićene biljne vrste Nacionalnog parka “Đerdap”

Od ukupno 213 biljnih vrsta koje su na području republike Srbije zaštićene ˝Uredbom o zaštiti prirodnih vrednosti˝, na osnovu člana 43, stava 2 Zakona o zaštiti životne sredine (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 66/91, 83/92, 53/93, 67/93, 48/94, 53/95), 9 vrsta raste na području Nacionalnog parka “Đerdap” ( Daphne laureola , Taxus baccata , Orchis purpurea , Orchis militaris , Ophrys cornuta , Himantoglossum hircinum , Ilex aquifolium , Acer heldreichii i Lilium martagon ).

˝Naredbom o kontroli korišćenja i prometa divljih biljnih i životinjskih vrsta˝ (˝Službeni glasnik RS˝ br. 50/93) zaštićene su Na listi Konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje faune i flore (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora), skr. CITES ili tzv. Vašingtonska konvencija (Vašington, 1973) nalazi se svih 10 vrsta orhideja Nacionalnog parka “Đerdap”: Cephalanthera alba , Cephalanthera longifolia , Epipactis latifolia , Himanthoglossum hircinum , Neottia nidus-avis , Ophrys cornuta , Orchis militaris , Orchis purpurea , Orchis mascula i Platanthera bifolia .

Na listi Konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje faune i flore ( Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora ), skr. CITES ili tzv. Vašingtonska konvencija (Vašington, 1973) nalazi se svih 10 vrsta orhideja Nacionalnog parka “Đerdap”.

Veliko florističko bogatstvo kojim se odlikuju Đerdap i njegova neposredna okolina rezultat je ne samo geografskih, klimatskih, geoloških, geomorfoloških, pedoloških, hidroloških i istorijskih karakteristika, već je rezultat i zooantropogenih uticaja koji su u pojedinim delovima istraživanog područja uslovili postojanje različitih vrsta i kategorija staništa.

Prirodna znamenitost NP “ Đerdapa“ vredna vaše pažnje!

Rezervat prirode Čoka Njalta sa Pesačom, nalazi se ispod magistralnog puta Beograd-Kladovo, nedaleko od arheološkog nalazišta Lepenski vir i lokaliteta Morskih sedimenata jure. Predstavlja refugijum i prirodni arboretum, gde je, na maloj površini, utočište našlo preko 40 različitih vrsta drveća i žbunja. Nalazi se blizu magistralnog puta na obali Dunava, u podnožju Čoka Njalte (rezervata koji ima bogatu reliktnu vegetaciju u celini). S obzirom da se nalazi u blizini magistralnog puta, kod tunela broj 7, i da ima veliki prirodni parking pored same šume, ovaj prirodni arboretum je dostupan posetiocima.

Navešćemo sastav vrsta drveća i žbunova u prirodnom arboretumu „Čoka Njalta“: bukva ( Fagus moesiaca ), gorski javor ( Acer peudoplatanus ), klen ( Acer campestre ), maklen ( Acer monspessulanum ), beli jasen ( Fraxinus excelsior ), crni jasen ( Fraxninus ornus ), srebrna lipa ( Tilia argentea ), sitnolisna lipa ( Tilia parvifolia ), orah ( Juglans regia ), brest ( Ulmus glabra ), grab ( Carpinus betulus ), grabić ( Carpinus orientalis ), brekinja ( Sorbus torminalis ), kitnjak (Quercus petrea), cer (Quercus cerris), divlja trešnja (Prunus avum), divlja kruška (Pirus piraster), rašeljka (Prunus mahaleb), dren (Cornus mas), svib (Cornus sangvinea), klokočika (Staphylea pinata), glog (Crategus monogyna) i dr. Ova šuma pripada tipu Aceri-Tilietum mixtum juglandetosum Stefanović 1978.

Planovi

U toku je priprema rada „Pregled flore Nacionalnog parka Đerdap“ koji se realizuje u saradnji sa Zavodom za zaštitu prirode Srbije i Institutom za botaniku Botaničke bašte „Jevremovac“. Cilj ovog rada je da upozna širu javnost sa raznovrsnošću flore ovog područja, s obzirom da kompletan popis biljnih vrsta Nacionalnog Parka ”Đerdap” nije do sada urađen.

Više o Nacionalnom parku Đerdap možete saznati iz literature:

Stevanović, V. (1996): Samonikla botanička bašta. – In : Angelus, J. (ed.): Nacionalni park Đerdap - Pamtivek prirode i čoveka. – IP Ecolibri, Ministarstvo zaštite životne sredine Republike Srbije, Nacionalni park ”Đerdap”, 72-82, Beograd.

Medarević, M. (2001): Šume Đerdapa. - Ecolibri, Beograd.

Ukoliko imate bilo kakva pitanja, ako vam je potrebna neka vrsta pomoći iz ove oblasti, ili imate neke predloge, kritike... pišite nam na office@endemit.org.rs